Firmy sektora MSP w trakcie swojego funkcjonowania muszą uwzględniać liczne uwarunkowania o charakterze rynkowym, ekonomicznym, prawnym, społecznym czy kulturowym. Jednym z nich jest system podatkowy, który składa się z podatków oraz instytucji, które zapewniają sprawne egzekwowanie obowiązków przedsiębiorcy w ramach określonej procedury.

Konieczność stosowania się do przepisów prawa oraz regulacyjny charakter systemu podatkowego sprawia, iż podatki (przede wszystkim różne formy podatku dochodowego i podatek od towarów i usług) istotnie wpływają na funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw. Do podstawowych wymiarów tego wpływu można zaliczyć:

1. Konieczność ponoszenia określonych obciążeń podatkowych, co związane jest z przymusowym charakterem podatku. Wyraża się on w tym, że podmiot uprawniony do pobierania podatków może stosować środki przymusu w celu wyegzekwowania od podatnika zobowiązanego do zapłaty podatku należnej jego kwoty. Przymusowość opodatkowania występuje powszechnie we wszystkich ustawodawstwach. Wyniki różnorodnych badań na temat barier rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw wskazują, iż w czołówce czynników najbardziej zagrażających interesom rozwojowym firmy nieustannie od wielu lat znajdują się bariery związane z obciążeniami podatkowymi oraz ZUS. Z drugiej strony przepisy prawa podatkowego pozwalają stosować różne rozwiązania ograniczające obciążenia podatkowe podmiotów gospodarczych (np. możliwość płacenia kwartalnych zaliczek na podatek dochodowy).

2. Konieczność dostosowywania się do zmiennych przepisów prawa. Polski system podatkowy oceniany jest przez małych i średnich przedsiębiorców jako skomplikowany, pełen niejasnych i nieczytelnych przepisów oraz niestabilny. Wzrasta liczba aktów prawnych w nim występujących, stają się one coraz bardziej obszerne, i o większym stopniu szczegółowości uregulowań. Nagminnie nadużywa się w nich odwołań do innych przepisów, często brak jest definicji ustawowych, a pojęcia stosowane w danym akcie mają niejednolite znaczenie.

3. Konieczność zapewnienia odpowiednich rozwiązań organizacyjnych, pozwalających na spełnianie wymogów przepisów podatkowych. Dotyczy to przede wszystkim ewidencjonowania zdarzeń gospodarczych, prowadzenia urządzeń księgowych, składania deklaracji oraz wszelkich innych wymogów związanych z systemem rachunkowości i księgowości w przedsiębiorstwie. Analizy literatury oraz praktyki gospodarczej pozwalają zidentyfikować różne możliwości realizacji obowiązków podatkowych w małym lub średnim przedsiębiorstwie. Mogą one być realizowane bezpośrednio przez przedsiębiorcę, osobę z jego rodziny, osobę (specjalistę) zatrudnioną na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilno-prawnej. W sektorze MSP zdarzają się również umowy (najczęściej ustne) z osobami działającymi w czarnej lub szarej strefie. Można zastosować również outsourcing funkcji rachunkowości i doradztwa podatkowego, co oznacza wejście w powiązania gospodarcze z zewnętrznym podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą.

4. Powyższe rozwiązania organizacyjne powodują dodatkowo konieczność wykorzystania odpowiedniej infrastruktury, w tym przede wszystkim zastosowanie odpowiednich systemów informacyjnych, służących do gromadzenia, przetwarzania i upowszechniania różnorodnych informacji płynących z systemu rachunkowości (w tym z uproszczonych urządzeń księgowych) dla potrzeb różnorodnych odbiorców. W małych firmach obejmuje ona najczęściej uproszczone urządzenia księgowe (np. księgę przychodów i rozchodów), co zmniejsza użyteczność informacyjną. System ten dostarcza jednak różnych informacji różnorodnym grupom użytkowników, zarówno indywidualnym, jak i grupowym, których można podzielić na wewnętrznych i zewnętrznych. Mają oni uzasadnione prawo i uświadomione potrzeby wykorzystywania informacji generowanych przez system rachunkowości.

5. Powyższe systemy informacyjne mają coraz częściej charakter informatyczny, co powoduje, iż konieczność spełniania wymogów związanych z opodatkowaniem wpływa na rozwój informatyzacji przedsiębiorstw. Komputerowe systemy ewidencji pozwalają na wykonanie standardowych sprawozdań (takich, jak bilans, rachunek zysków i strat, sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych), które przy tradycyjnych metodach ewidencji wymagały długiej i mozolnej pracy. Pojawiają się tu dodatkowe oszczędności związane z ograniczeniem materiałów eksploatacyjnych, powierzchni biurowej oraz mniejszą ilością potrzebnych do obsługi pracowników.

6. Konieczność spełniania obowiązków podatkowych, co wpływa w efekcie na koszty przedsiębiorstw. Wynika to z faktu zapewnienia wyżej opisanych rozwiązań organizacyjnych i infrastrukturalnych przez podmioty gospodarcze. Należy zwrócić uwagę, że im bardziej skomplikowane formy księgowości przedsiębiorstwa, tym wyższe koszty związane są z ich prowadzeniem.

7. Formy opodatkowania wpływają również na rozwój interakcji pomiędzy małym lub średnim przedsiębiorstwem, a jego otoczeniem bezpośrednim. Do podstawowych podmiotów, z którymi firmy sektora MSP wchodzą w relacje związane w wykonywaniem obowiązków podatkowych można zaliczyć: urzędy administracji publicznej, w tym urzędy skarbowe, izby skarbowe, urząd kontroli skarbowej, Ministerstwo Finansów oraz podmioty otoczenia biznesu, takie, jak: firmy doradcze, biura rachunkowe, kancelarie podatkowe, biura doradztwa podatkowego, dostawcy sprzętu i oprogramowania do prowadzenia księgowości i rachunkowości podmiotu, dostawcy materiałów biurowych i szereg innych podmiotów. Relacje te mogą mieć różny charakter, występować z różną częstotliwością i nasileniem. W konsekwencji mogą stanowić determinanty konstruktywne lub destruktywne rozwoju małego lub średniego przedsiębiorstwa,

8. Powyższe uwarunkowania wpływają na rozwój struktur organizacyjnych przedsiębiorstw, a także rozwój struktur kontraktowych, zachodzących pomiędzy niezależnymi podmiotami gospodarczymi i opierającymi się więziach współpracy.

W efekcie należy stwierdzić, iż wybrane formy opodatkowania małych i średnich przedsiębiorstw w istotny sposób wpływają na ich funkcjonowanie. Mogą stanowić z jednej strony barierę rozwoju (np. w przypadku wysokich obciążeń podatkowych, czy kontroli skarbowych), a z drugiej strony mogą stanowić szansę rozwoju, poprzez dostarczanie użytecznych informacji usprawniających zarządzanie jednostką, czy poprzez rozwój współpracy z wyspecjalizowanymi podmiotami gospodarczymi.

Model ten przedstawiony jest w następujących publikacjach:

1. Matejun M., Impact of Goods and Services Tax on Development of Small and Medium-Sized Enterprises, [in:] Adamik A., Matejun M., Zakrzewska-Bielawska A. (eds.), Influence of Socio-Economic Environment on the Development of Small and Medium-Sized Enterprises, Technical University of Lodz Press, A Series of Monographs, Lodz 2011, p. 343-362. [Pobierz publikację]

2. Matejun M., Kaczmarek E., Wpływ form opodatkowania podatkiem dochodowym na funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw, [w:] Matejun M. (red.), Wyzwania i perspektywy zarządzania w małych i średnich przedsiębiorstwach, C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 208-224. [Pobierz publikację]